13 vragen en antwoorden over ontwikkelingssamenwerking

Wat is ontwikkelingssamenwerking precies?

Ontwikkelingssamenwerking is een vorm van internationale samenwerking om tot duurzame ontwikkeling en verbetering van de levensomstandigheden in ontwikkelingslanden te komen. Ontwikkelingssamenwerking – of ontwikkelingshulp zoals het vroeger meestal genoemd werd – heeft een lange geschiedenis. Zo bestaat ontwikkelingsorganisatie Simavi in 2025 maar liefst 100 jaar.

In al die tijd is er veel veranderd. Simavi werd in 1925 opgericht door twee artsen met als doel om medicijnen naar Indonesië te brengen. Tegenwoordig is Simavi een organisatie die lokale initiatieven van vrouwen en meisjes op het gebied van water en sanitatie steunt en daarbij nauw samenwerkt met lokale organisaties. Van hulp naar samenwerking dus.

Ontwikkelingshulp of -samenwerking door overheden en (internationale) organisaties kan onder andere bestaan uit financiële steun, kennisoverdracht, technische hulp en investeringen in infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg. Het doel is een eerlijke, rechtvaardige en duurzame wereld voor iedereen.

Wat is het verschil tussen ontwikkelingshulp en -samenwerking?

Hoewel ontwikkelingshulp en ontwikkelingssamenwerking vaak door elkaar worden gebruikt, zijn er belangrijke verschillen tussen de twee:

• Ontwikkelingshulp richt zich vaak op directe, kortetermijnoplossingen voor acute problemen zoals voedseltekorten, natuurrampen of gezondheidscrisissen. Het is meestal eenzijdig, waarbij de donorland of -organisatie hulp biedt aan de ontvanger zonder wederzijdse verplichtingen.
• Ontwikkelingssamenwerking is een bredere benadering die zich richt op lange termijn ontwikkeling. Het omvat wederzijdse samenwerking en partnerschap tussen donor- en ontvangerlanden of organisaties, met een focus op duurzame ontwikkeling.

In essentie is ontwikkelingshulp een vorm van hulpverlening, terwijl ontwikkelingssamenwerking draait om samenwerking en partnerschap voor langdurige vooruitgang. Overigens gebruiken veel ontwikkelingsorganisaties bij voorkeur de term internationale samenwerking. Dit om te benadrukken dat het gaat om gelijkwaardig samenwerken voor een eerlijke, rechtvaardige en duurzame wereld.

Doet Nederland aan ontwikkelingssamenwerking?

Ja, Nederland doet actief aan ontwikkelingssamenwerking. Het land heeft een lange traditie van het bieden van hulp aan ontwikkelingslanden om armoede te verminderen, duurzame ontwikkeling te bevorderen en de mensenrechten te verbeteren. De Nederlandse overheid werkt hierbij samen met internationale organisaties, NGO's en de private sector.

Wat is de lijst van ontwikkelingslanden waar Nederland zich op richt?

De Nederlandse overheid richt zich op een specifieke groep ontwikkelingslanden. Deze landen zijn geselecteerd op basis van verschillende criteria, zoals de mate van armoede en de potentie voor duurzame economische groei. Veel van deze landen liggen in Afrika.

Nederland heeft een zogenoemde brede ontwikkelingsrelatie met Mali, Niger, Burkina Faso, Jemen, Palestijnse gebieden, Oeganda, Ethiopië, Zuid-Soedan, Soedan, Burundi, Mozambique en Benin. Dat betekent dat Nederland activiteiten doet op het gebied van de verschillende duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN: onderwijs, werkgelegenheid, vrouwenrechten, seksuele gezondheid en rechten, voedsel, water, klimaat en rechtsorde.

Daarnaast werkt Nederland op specifieke doelen met Bangladesh, Egypte, Kenia, Jordanië, Libanon, Irak, Afghanistan, Somalië, Tsjaad en Tunesië. In de zogenoemde combinatielanden zet Nederland in op de combinatie tussen handel en ontwikkelingshulp: Bangladesh, Colombia, Egypte, Ghana, India, Indonesië, Ivoorkust, Kenia, Marokko, Nigeria, Oekraïne, Senegal, Vietnam en Zuid-Afrika.

Overigens is er discussie over het gebruik van het woord ‘ontwikkelingsland’. Dit omdat de term impliciet een beeld van hiërarchie kan uitdragen dat sommige landen meer of minder ‘ontwikkeld’ zijn ten opzichte van een Westers model van economische groei en vooruitgang. Als alternatief wordt tegenwoordig vaak ‘lage- en middeninkomenslanden’ gebruikt. Of landen in kwetsbare situaties.

Waarom is ontwikkelingssamenwerking belangrijk?

Ontwikkelingssamenwerking is belangrijk om verschillende redenen:

• Armoedebestrijding: Ontwikkelingssamenwerking helpt armoede te verminderen en basislevensomstandigheden te verbeteren. Nederland steunt organisaties die opkomen voor mensenrechten, gendergelijkheid, voedselzekerheid en klimaat. Hiermee investeren we in eerlijke kansen.
• Duurzame ontwikkeling: Het bevordert economische groei op lange termijn en ondersteunt duurzame praktijken die het milieu beschermen en de natuurlijke hulpbronnen behouden.
• Vredesopbouw en stabiliteit: Door bij te dragen aan de ontwikkeling van stabiele en welvarende samenlevingen, helpt ontwikkelingssamenwerking bij het voorkomen van conflicten en het bevorderen van vrede.
• Internationale solidariteit: Het versterkt de banden tussen landen en bevordert wederzijds begrip en samenwerking op wereldschaal.

Heeft ontwikkelingssamenwerking iets opgeleverd?

Absoluut. Wereldwijd is de armoede sinds 1990 meer dan gehalveerd. Daardoor zijn minder mensen ondervoed, volgen meer mensen een opleiding en hebben werk. Intussen gaat 90% van de kinderen in lage-inkomenslanden naar de basisschool. Malaria en tuberculose zijn een halt toegeroepen. En bijna driekwart van alle mensen wereldwijd hebben schoon drinkwater.

Niet overal is de afname van armoede echter even groot. Met name in Afrika ten zuiden van de Sahara is de armoede nog groot. Al daalt de armoede er verhoudingsgewijs wel degelijk. In zuidelijk Afrika steeg het aantal kinderen dat de basisschool afmaakt in twintig jaar van 55 naar 71 procent.

Minstens zo belangrijk zijn de investeringen in mensen. Met steun van ontwikkelingsorganisaties staan vrouwen en meisjes op om kindhuwelijken tegen te gaan, hun recht op schoon water en veilige toiletten op te eisen en een eind te maken aan geweld tegen vrouwen.

Wat is een ontwikkelingsland?

Een ontwikkelingsland, ook wel een lage- of middeninkomensland genoemd, is een land dat een relatief laag niveau van economische ontwikkeling, infrastructuur en levensstandaard heeft. Deze landen hebben vaak te maken met uitdagingen zoals hoge armoede, beperkte toegang tot onderwijs en gezondheidszorg, en een zwakke industriële basis. Het verbeteren van de levensomstandigheden en het bevorderen van duurzame economische groei zijn centrale doelstellingen voor deze landen.

De meeste landen die nu als ontwikkelingslanden gekenmerkt worden, werden tijdens de negentiende en twintigste eeuw gekoloniseerd. Hierbij deed de kolonie voornamelijk dienst als leverancier van grondstoffen en afzetmarkt voor de koloniale mogendheid. Zelfs nadat zij politiek onafhankelijk werd, bleef de voormalige kolonie veelal economisch afhankelijk van haar vroegere moederland. Ook nu hebben veel ontwikkelingslanden nog te lijden onder handelsprotectiemaatregelen van rijke landen.

Wat zijn de kenmerken van een ontwikkelingsland?

Kenmerken zijn onder andere:

• Lage inkomens: De meeste mensen in ontwikkelingslanden verdienen een laag inkomen, wat vaak resulteert in wijdverbreide armoede.
• Onvoldoende gezondheidszorg: Toegang tot gezondheidszorg is vaak beperkt, met hoge kindersterftecijfers en lage levensverwachting als gevolg.
• Gebrekkig onderwijs: Veel mensen hebben beperkte toegang tot onderwijs, wat leidt tot hoge analfabetismepercentages.
• Zwakke infrastructuur: De infrastructuur, zoals wegen, elektriciteitsvoorzieningen en watervoorziening, is vaak slecht ontwikkeld.
• Economische afhankelijkheid: Veel ontwikkelingslanden zijn economisch afhankelijk van de export van een beperkt aantal grondstoffen of landbouwproducten.
• Politieke instabiliteit: Politieke instabiliteit en corruptie komen vaak voor, wat de ontwikkeling en economische groei belemmert.
• Sociale ongelijkheid: Er is vaak een grote kloof tussen arm en rijk, en genderongelijkheid is meestal ook significant.

Heeft Nederland een ministerie voor ontwikkelingssamenwerking of -hulp?

Nederland heeft geen apart ministerie dat uitsluitend verantwoordelijk is voor ontwikkelingshulp of -samenwerking. In plaats daarvan valt ontwikkelingssamenwerking onder het ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit ministerie coördineert de ontwikkelingssamenwerking en werkt samen met andere ministeries, internationale organisaties en NGO's om de ontwikkelingsdoelstellingen te bereiken.

Heeft Nederland een minister voor ontwikkelingshulp?

Ja, Nederland heeft een minister die verantwoordelijk is voor ontwikkelingshulp of -samenwerking. Deze functie wordt vaak gecombineerd met andere portefeuilles zoals buitenlandse handel. Binnen het kabinet-Schoof is Reinette Klever minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp. Deze minister is verantwoordelijk voor het ontwikkelen en uitvoeren van beleid op het gebied van internationale handel en hulp aan ontwikkelingslanden.

Hoeveel ontwikkelingshulp geeft Nederland?

In 2022 gaf de Nederlandse overheid 6,2 miljard euro uit aan ontwikkelingshulp. Dat is ongeveer 0,67 procent van ons bruto nationaal inkomen, iets minder dan de norm van 0,7 procent die rijke landen met elkaar afspraken. Het doel van het laatste kabinet-Rutte was om de norm weer te gaan halen. Het nieuwe kabinet-Schoof heeft juist forse bezuinigingen aangekondigd.

Overigens geeft Nederland veel minder uit dan wat veel Nederlanders denken dat we uitgeven aan ontwikkelingshulp. Gevraagd naar wat zij denken dat Nederland uitgeeft, schat een meerderheid dat het meer dan 5 procent van ons bruto nationaal inkomen (bni) is. Een op de vijf denkt dat het tussen de 20 en 50 procent is en bijna een op de twaalf denkt zelfs dat meer dan de helft van ons inkomen naar arme landen gaat.

Welke uitgaven vallen onder het budget voor ontwikkelingssamenwerking?

Niet al het geld dat wordt uitgetrokken voor ontwikkelingshulp gaat echt naar ontwikkelingssamenwerking. Zo wordt het eerste jaar van de opvang en onderwijs voor asielzoekers betaald uit dit budget. In 2024 gaat dat om ruim 1,3 miljard euro. Ook de niet-militaire steun aan Oekraïne gaat er vanaf. Net als de kosten die het ministerie van Buitenlandse Zaken maakt. Van de 6,2 miljard euro die in 2022 werd uitgetrokken werd 3,2 miljard euro daadwerkelijk besteed aan de ontwikkeling van lage- en middeninkomenslanden, oftewel minder dan 0,4 procent van ons bruto nationaal inkomen.

Welke organisaties houden zich in Nederland nog meer bezig met ontwikkelingssamenwerking?

Nederland kent een scala aan organisaties die zich bezig houden met ontwikkelingshulp of -samenwerking. Partos is de brancheorganisatie voor internationale samenwerking. Bij Partos zijn meer dan 100 ontwikkelingsorganisaties aangesloten.

Simavi is één van deze organisaties. Simavi bestaat al sinds 1925 en werkt samen met partners in Afrika en Azië aan projecten die lokale oplossingen van vrouwen en meisjes ondersteunen zodat zij toegang krijgen tot water, een toilet en een gelijke behandeling. De reden hiervoor is dat vrouwen en meisjes wereldwijd het hardst geraakt worden door klimaatverandering en het gebrek aan veilig drinkwater en toiletten.